Porucznik marynarki Walenty Czyż
Pochodzący z wielkopolski, związany z gm. Nakło przez żonę, Walenty Czyż w czasie II wojny światowej walczył na pokładach różnych okrętów polskiej Marynarki Wojennej. Dwa razy jego okręty tonęły, odniósł obrażenia, stracił zdrowie na służbie. Do końca był wierny Ojczyźnie.
Walenty Czyż ur. 4.02.1899 r. niedaleko Gostynia. W 1917 r. został powołany do armii niemieckiej. Służył w piechocie. W listopadzie 1918 r. powrócił w rodzinne strony. W maju 1920 r. został zmobilizowany w szeregi 61 Pułku Piechoty Wielkopolskiej. Otrzymał przydział do żandarmerii. Przeszedł do końca szlak bojowy w wojnie z bolszewikami. W 1921 r. awansowal na starszego szeregowego. Po ogłoszeniu demobilizacji wystąpił o skierowanie do tworzonej polskiej Marynarki Wojennej. Został przyjęty 11 kwietnia 1921 r. i od tej pory był marynarzem. W 1922 r. za wzorową służbę szybko awansował na stopień mata, a w roku 1923 – bosmanmata. Służba w polskiej marynarce cechowała się częstymi zmianami stanowisk. W efekcie pływał na kilku torpedowcach: „Krakowiak”, „Kujawiak”, „Podhalanin” i „Ślązak”. Były to małe jednostki, które systematycznie wycofywano ze służby. W 1927 r. awansował na stopień bosmana. W 1937 r. został członkiem nowoczesnego niszczyciela, dumy polskiej floty, ORP „Grom”. Było to duże wyróżnienie dla każdego marynarza. Potwierdzeniem było przyznanie Walentemu Czyżowi Brązowego Krzyża Zasługi i awans na starszego bosmana.
Przed wojną poznał Martę Walkowiak z Rozwarzyna i zawarł związek małżeński w 1925 r. Ślub odbył się w Polichnie. Miał dwóch synów: Witolda i Henryka.
W nocy 31 sieprnia/1września 1939 r. 3 polskie niszczyciele, w tym „Grom”, opuściły Bałtyk i przepłynęły do Anglii. Tam okręt pełnił służbę patrolową oraz wziął udział w odpieraniu inwazji na Norwegię w kwietniu 1940 r. „Grom” swoją silną artylerią (7 dział 120 mm) wspierał oddziały lądowe. Został jednak zatopiony podczas ataku lotniczego 19.04.1940 r. Walenty Czyż odniósł obrażenia i nabawił się reumatyzmu na skutek pobytu w lodowatej wodzie. Dwumiesięczna rekonwalescencja pozwoliła na powrót do służby bojowej. W kwietniu 1940 r. awansował na chorążego marynarki.
Od lipca 1940 pływał na niszczycielu ORP „Ouragan”, a następnie na okręcie innej klasy, niszczycielu eskortowym ORP „Kujawiak”. „Kujawiak” brał udział w rajdzie na Lofoty, osłaniał konwoje wokół wysp brytyjskich (ataki lotnicze). Wspólnie z innymi okrętami zatopił niemiecką kanonierkę i trzy niemieckie statki transportowe, samodzielnie zestrzelił jeden samolot i uszkodził dwa. W czerwcu 1942 ORP „Kujawiak” osłaniał konwój do Malty. Po dotarciu konwoju do portu okręt zatonął, po włynięciu na minę. Walenty Czyż nie odniósł obrażeń.
Po kilku tygodniach trafił na przedwojenny polski niszczyciel ORP „Burza”, a następnie na lekki krążownik ORP „Dragon”. W 1943 r. za służbę otrzymał odznaczenie Krzyż Walecznych z jednym okuciem. Wziął udział w największej operacji desantowej „Overlord” w czerwcu 1944 r. Ogniem artylerii (150 mm) wspomagał lądujące oddziały alianckie i dalszą ich walkę. 8 lipca okręt został storpedowany i na skutek ciężkich uszkodzeń wycofano go z użycia. Wśród 37 poległych wtedy marynarzy był szwagier, 28-letni Leonard Walkowiak (m. Rozwarzyna).
Resztę wojny spędził na ORP „Burza”, który pełnił rolę okrętu szkolnego. Na nim doczekał zakończenia wojny. Za wybitną służbę otrzymał od Prezydenta RP Medal Morski z jednym okuciem.
W lipcu 1947 r. wrócił do Polski – do rodziny, żony Marty i dzieci. Otrzymał przydział na okręt ORP „Błyskawica”. Pod koniec roku awansował do stopnia podporucznika marynarki i został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. W kolejnych latach otrzymał odznaczenia: czeski oraz polski Medal Zwycięstwa i Wolności. W 1949 r. awansował na porucznika marynarki i otrzymał Odznakę Grunwaldzką. W 1952 został uznany przez komisję lekarską za niezdolnego do służby i przeszedł na emeryturę. Mieszkał w Nakle, początkowo przy ul. Hallera, a następnie wybudował dom przy ul. Mickiewicza. Zmarł 22 lipca 1962 r. Spoczywa na nakielskim cmentarzu.
Mariusz Gratkowski
Muzeum Ziemi Krajeńskiej w Nakle
Zasady udostępniania informacji ze strony www.muzeum.naklo.pl oraz mediów społecznościowych Muzeum Ziemi Krajeńskiej:
Mediom niebędącym jednostkami organizacyjnymi Miasta i Gminy Nakło nad Notecią zabrania się pobierania całości tekstu i grafik opublikowanych na stronie www.muzeum.naklo.pl oraz w mediach społecznoścowych Muzeum Ziemi Krajeńskiej. Jednocześnie, by nie utrudniać dotarcia do informacji publikowanych na stronie www.muzeum.naklo.pl oraz w mediach społecznościowych Muzeum Ziemi Krajeńskiej czytelnikom innych portali i mediów zezwala się na poniższą formę publikowania ww. informacji:
1. Zamieszczenie tytułu informacji,
2. Publikację maksimum dwuzdaniowej zajawki informacji,
3. Zamieszczenie odnośnika do materiału źródłowego w formie: „Więcej szczegółów na stronie…”
