Kościół p. w. św. Stanisława B. i M.

Kościół pw. św. Stanisława

Pierwszy udokumentowany i potwierdzony zbór ewangelicki powstał na nakielskim Rynku w latach 1821-1824. Za jego projektanta uznaje się inspektora budowlanego Petersona. Architektura budynku w dużym stopniu nawiązuje do projektów Karla Friedricha Schinkla i w niektórych opracowaniach można się natknąć na sugestię, że to to właśnie ten architekt wykonał projekt, a Peterson był wyłącznie jego wykonawcą. Być może w przyszłości uda się stwierdzić, jak było naprawdę. 

W zbiorach nakielskiego muzeum znajduje się zdjęcie tego obiektu, dzięki czemu wiemy, że była to świątynia o formach klasycystycznych, orientowana, wzniesiona na planie prostokąta, nakryta dwuspadowym dachem. Elewacje budynku były symetryczne i zdobione boniowaniem, a fasadę wieńczył trójkątny szczyt. 

Wraz z napływem protestantów już pod koniec XIX wieku ten niewielki budynek okazał się być niewystarczający. Właśnie dlatego podjęto decyzję o budowie nowego zboru, ale już w innej lokalizacji. Wybór padł na działkę przy Wilhelmstrasse (dzisiejsza ul. Ks. P. Skargi). W niektórych opracowaniach wspomina się, że projekt zboru wykonał Teodor Prufer, w innych pisze się o nieustalonym architekcie. Nie mniej analiza stylistyczna potwierdzonych dzieł tego architekta pozwala zauważyć wiele podobieństw między zborem nakielskim a tymi pozostałymi (np. Wartislaw-Gedächtniskirche w Stolpe an der Peene, dobudowana wieża zboru protestanckiego Hanshagen w gminie Hanshagen).

Dawny zbór jest dużą neogotycką budowlą, wzniesioną z czerwonej cegły. To trzynawowa bazylika z trójbocznie zamkniętym prezbiterium i z wieżą na rzucie kwadratu poprzedzającą korpus nawowy. W narożach ograniczonych ścianami wieży i korpusu nawy znajdują się wieloboczne aneksy, imitujące wieżyczki, w których umieszczono klatki schodowe. Co ciekawe w świątyni nie uwzględniono empor, które były tak powszechnie wznoszone w świątyniach ewangelickich. Z powodu niepewnego gruntu nie zdecydowano się przykryć naw sklepieniem i pozostawiono drewniany strop.

Po II wojnie światowej, a konkretnie w 1947 r. zbór przekazano katolickiej parafii pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Wiązało się to z wykonaniem nowego wyposażenia do świątyni, które odpowiadałoby potrzebom rzymskokatolickiej liturgii. Nowe ołtarze zaprojektował profesor Kazimierz Bieńkowski, a wykonano je w Fabryce Narzędzi Stolarskich Antoniego Wardzińskiego w Nakle n. Notecią. Tak powstał wyjątkowy zespół obiektów łączących w sobie stylistykę Art. Deco z negotykiem. 

Podczas wojny zniszczeniu uległo zwieńczenie wieży, a konkretnie cztery szczyty i smukły hełm. Władze kościelne nie zdecydowały się na odbudowę i musiało minąć kilka dziesięcioleci nim w latach 2013-2016 parafia zdecydowała się na przywrócenie zwieńczenia wieży. Współczesny hełm nie jest tak wysoki jak ten oryginalny, nie mniej wpisał się już w panoramę naszego miasta. 

Opracowanie: Krzysztof K. Przygoda

Zdjęcia: zbiory MZK, Krzysztof K. Przygoda

Materiał na zasadach licencji CC BY-NC-SA