Zespół dwanych koszarów pruskich
Nieco historii:
Po pierwszym rozbiorze Rzeczpospolitej Obojga Narodów władze pruskie podjęły decyzję o utworzeniu garnizonu w Nakle nad Notecią. Jego celem miało być strzeżenie miasta oraz okolic, zwłaszcza przed buntem ludności narodowości polskiej. Ciekawostką jest, że garnizon nakielski niemal przez cały czas istnienia obsadzano kawalerią (zazwyczaj w danym czasie stacjonował jeden szwadron).
Na przestrzeni dziesięcioleci w naszym mieście stacjonowały szwadrony różnych pułków. W latach 1792-1796 w Nakle stacjonował szwadron 7 Pułku Huzarów von Trencka. W latach 1817-1831 garnizon obsadzono 4 szwadronem turyngskiego Pułku Ułanów nr 6. Następnie w latach 1833-1838 zastąpił go drugi szwadron 1 Pomorskiego Pułku Ułanów nr 4. W latach 1847-1851 w Nakle stacjonował szwadron Pułku Dragonów Nowomarchijskich, który w 1852 przeniesiono do Gryfic. Od 1853 do 1870 roku w Nakle ponownie stacjonował szwadron 1 Pomorskiego Pułku Ułanów. Po 1975 roku nakielski garnizon zlikwidowano, a w marcu 1879 r. zlicytowano podzielone grunty wraz ze znajdującymi się na nich budynkami.
Opis garnizonu:
Nakielski garnizon umiejscowiono na dawnym Przedmieściu Łobżenickim, czyli w północno-zachodniej części miasta, na działce między współczesnymi ulicami św. Wawrzyńca, Sądową i Kilińskiego. Ponadto wojsko dzierżawiło od władz miasta sąsiednią rozległą działkę, na której powstał plac manewrowy przeznaczony pod ćwiczenia kawalerzystów. Plac manewrowy sięgał od dzisiejszej ul. Św. Wawrzyńca na wschodzie, aż do nasypu kolejowego po stronie zachodniej, od północy ograniczała go ul. Dąbrowskiego a od południa dzisiejsza ul. Sądowa. Na placu ćwiczono jazdę polową, szarże, a także władanie szablą i lancą.
Na terenie garnizonu mieściły się budynki przeznaczone do różnych funkcji. Głównym obiektem były koszary, za nim w narożniku ulic św. Wawrzyńca i Kilińskiego mieściły się stajnie. Po zachodniej stronie działki znajdowały się ujeżdżalnia, lazaret, jadalnia oraz szopa na siano z remizą na wozy taborowe. Do garnizonu należały również spichlerz nad Notecią przy dzisiejszej ul. Dolnej (kiedyś Noteć sięgała bliżej tamtej części miasta) oraz łazienki wojskowe. Z wymienionych budynków do dziś zachowały się budynek koszar, w którym mieści się sąd, ujeżdżalnia i lazaret. Wszystkie wymienione obiekty powstały w pierwszej połowie XIX w.
Budynek dzisiejszego sądu był (i nadal jest) ze wszystkich najbardziej okazały, pełnił zapewne funkcje reprezentatywne, administracyjne oraz oczywiście mieścił pomieszczenia dla kawalerzystów. Powstał na planie wydłużonego prostokąta, jest dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony i kryty dachem czterospadowym. Fasada jest boniowania, z pozornym ryzalitem na osi, wydzielonym czterema pilastrami spinającymi obie kondygnacje i zwieńczonym trójkątnym naczółkiem. Ma cechy klasycyzujące. Elewacja od strony podwórza pozbawiona jest jakichkolwiek zdobień i podziałów architektonicznych.
Budynek ujeżdżalni jest cofnięty w głąb działki w stosunku do linii zabudowy ul. Sądowej. Powstał na planie prostokąta, jest to budynek jednokondygnacyjnym, kryty dachem naczółkowym. Fasada została zaakcentowana pozornym ryzalitem zwieńczonym trójkątnym naczółkiem. Wejście główne umieszczono w fasadzie, na osi pozornego ryzalitu. Wewnątrz budynku zachował się drewniany strop oraz podtrzymujące go kolumienki.
Trzecim zachowanym budynkiem jest dawny lazaret, czyli budynek pod dzisiejszym adresem J. Kilińskiego 6. Do pewnego stopnia obiekt ten z zewnątrz podobny jest do wcześniej opisanej ujeżdżalni. Oba budynki przykryto dachem naczółkowym, a jedną z elewacji zdobi pozorny ryzalit zwieńczony trójkątnym naczółkiem.
Opracowanie: Krzysztof K. Przygoda
Zdjęcia: zbiory MZK, Krzysztof K. Przygoda
Materiał na zasadach licencji CC BY-NC-SA
Literatura:
- H. Trybuszewski, M. Trybuszewski, Nakło i Noteć, Dzieje i losy, Nakło nad Notecią 2020.
- K. Milanowski, Architektura militarna Nakła. Budynki dawnych koszar kawalerii, w: Rozwój przestrzenny i architektoniczny Nakła nad Notecią, Nakło nad Notecią 1999 r.
